گاهی اوقات شرایط کاری شرکت به گونه‌ای است که علاوه بر کار در ساعات اداری روز، نیاز به اضافه کاری کارکنان هم می‌باشد. این یعنی زمانی که شرکت به ساعت تعطیلی خود می‌رسد، کارگران یا کارمندان چند ساعت دیگر را در شرکت مانده و به ادامه کار خود ادامه می‌دهند. البته اضافه کاری شرایطی دارد که باید به آنها توجه شود. همچنین نحوه محاسبه اضافه کاری بسیار مهم است و دغدغه افراد زیادی می‌باشد. برای همین ما قصد داریم در این مطلب با قانون اداره کار در رابطه با اضافه کاری آشنا شویم و به مبلغ در نظر گرفته شده برای آن در سال 1402 نگاهی داشته باشیم.
اضافه کاری چیست؟
پیش از آنکه به سراغ بررسی مواد قانونی مربوط به اضافه کار برویم، بهتر است خودمان یک تعریف مشخص نسبت به اضافه کاری داشته باشیم. طبق قانون به کلیه کارهایی که بیشتر از ساعات کاری و موظف روزانه انجام شود، اضافه کاری گفته می‌شود. همانطور که حتما می‌دانید اغلب کارمندان موظف به 8 ساعت کار در روز و 44 ساعت کار در هفته هستند. حال اگر کارگر بیش از این ساعت را به کار پرداخته باشد، باید برای او اضافه کاری در نظر گرفته شود. این کار علاوه بر اینکه برای کارگر مزایای مالی دارد، برای کارفرما هم مزیت دارد و آن بهره بردن بیشتر در جهت کارایی شرکت و کارگاه است. البته اضافه کاری دارای شرایطی است که در اینجا به چند مورد آنها اشاره می‌کنیم:
- اضافه کاری باید با توافق کارفرما و کارگر صورت بگیرد و هیچ اجباری در آن نباشد.
- کارگر شب کار نبوده و مشغول به کارهای سخت و زیان آور نیز نباشد. همچنین کارگر نباید جزو افراد نوجوان باشد.
- هزینه اضافه کاری باید به صورت صحیحی محاسبه شده و پرداختی آن ماهانه انجام گردد.
- اضافه کاری نباید بیش از 4 ساعت در روز باشد؛ مگر در شرایط خاص. در غیر این صورت کارفرما باید برای کارهای بیشتر از 4 ساعت در روز به طور مداوم، یک نیروی کار جدید را استخدام کند.
در صورتی که کارفرما به شرایط اشاره شده توجهی نکرده و برای کارگر اتفاقی در حین کار رخ دهد، کارفرما باید نسبت به او پاسخگو باشد و خسارات وارد شده را پرداخت نماید. باید اشاره شود که اضافه کاری در صورتی محاسبه می‌شود که ساعات کاری روز کامل شده باشد.
ماده‌های مرتبط قانون کار با اضافه کاری
در رابطه با اضافه کاری میتوان به ماده 59 قانون کار اشاره کرد. در این ماده قانونی آمده است: ” در شرایط عادی ارجاع کار اضافی به کارگر با شرایط ذیل مجاز است:
الف – موافقت کارگر.
ب – پرداخت ۴۰ درصد اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی.
تبصره – ساعات کار اضافی ارجاعی به کارگران نباید از ۴ ساعت در روز تجاوز نماید (مگر در موارد استثنایی با توافق طرفین).”
همچنین در ماده 60 قانون کار، در رابطه با اضافه کاری صحبت شده است. در این ماده اشاره شده است که ” ارجاع کار اضافی با تشخیص کارفرما به شرط پرداخت اضافه‌کاری (موضوع بند ب ماه ۵۹) و برای مدتی که جهت مقابله با اوضاع و‌احوال ذیل ضرورت دارد مجاز است و حداکثر اضافه‌کاری موضوع این ماده ۸ ساعت در روز خواهد بود (مگر در موارد استثنایی با توافق طرفین).
الف – جلوگیری از حوادث قابل پیش‌بینی و یا ترمیم خسارتی که نتیجه حوادث مذکور است.
ب – اعاده فعالیت کارگاه، در صورتی که فعالیت مذکور به علت بروز حادثه یا اتفاق طبیعی از قبیل، سیل، زلزله و یا اوضاع و احوال غیر قابل‌پیش‌بینی دیگر قطع شده باشد.
تبصره ۱ – پس از انجام کار اضافی در موارد فوق، کارفرما مکلف است حداکثر ظرف مدت ۴۸ ساعت، موضوع را به اداره کار و امور اجتماعی اطلاع دهد تا ضرورت کار اضافی و مدت آن تعیین شود.
تبصره ۲ – در صورت عدم تایید ضرورت کار اضافی توسط اداره کار و امور اجتماعی محل، کارفرما مکلف به پرداخت غرامت و خسارات وارده به‌کارگر خواهد بود.”
در رابطه با شرایط اضافه کاری برای مشاغل سخت و زیان ده هم باید به ماده 61 قانون کار اشاره کرد. طبق این ماده قانونی ” ارجاع کار اضافی به کارگرانی که کار شبانه یا کارهای خطرناک و سخت و زیان‌آور انجام می‌دهند ممنوع است.”
خوب است اشاره شود که اضافه کاری محدودیت سنی هم دارد. در واقع طبق ماده 83 قانون کار ” ارجاع هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب و نیز ارجاع کارهای سخت و زیان‌آور و خطرناک و حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان ممنوع است.” این یعنی به افراد نوجوان نباید اضافه کاری محول شود.
آیا اضافه کاری اجباری است؟
در رابطه با اجباری بودن یا نبودن اضافه کاری میتوان به همان ماده 59 قانون کار رجوع کرد. طبق بند الف این ماده، یکی از شرایط اضافه کاری موافقت کارگر است. برای همین نباید این موضوع را به صورت اجباری در نظر گرفت و بر روی کارگر یا کارمند فشاری وارد کرد. ساعات اضافه کاری به وسیله کارفرما به اطلاع کارکنان رسانده شده و در این رابطه تصمیم گیری می‌شود. البته این ساعات نباید بیشتر از 4 ساعت در روز شود. در صورتی هم که نیاز به بیش از 4 ساعت اضافه کاری در روز باشد، باید هر دو طرف یعنی کارفرما و کارگر نسبت به آن رضایت و توافق داشته باشند.
مبلغ اضافه کاری کارگران 1402
در رابطه با نحوه محاسبه اضافه کاری کارگران، باید به بند ب ماده 59 قانون کار رجوع کرد. در این بند اشاره شده است که هر ساعت اضافه کاری به میزان 40 درصد اضافه بر مزد است. از این رو میتوان گفت هر ساعت اضافه کاری 1402 برابر با قیمت یک ساعت کار عادی + 40 درصد از دستمزد یک ساعت کار عادی است. با استفاده از این فرمول میتوان هزینه اضافه کاری 1402 را برای هر چند ساعت به دست آورد.
اگر بخواهیم مقدار مبلغ اضافه کاری در سال 1402 را بیان کنیم، باید مبلغ ساعتی کارگر که معادل 24 هزار و 139 تومان است را در عدد 1.4 ضرب کرده و مقدار به دست آمده را به کارگر به عنوان مزد اضافه کاری پرداخت کرد. این مبلغ معادل با 33 هزار و 795 تومان به ازای هر ساعت اضافه کاری است. حال بسته به ساعات اضافه کاری، عدد نهایی باید در آن ساعات ضرب شود. در واقع باید در پایان هر ماه تعداد ساعات اضافه کاری کارگر محاسبه شود و در مبلغ 33 هزار و 795 تومان ضرب گردد تا مقدار دریافتی کارگران به عنوان اضافه کاری مشخص شود.
سقف اضافه کاری در ماه چقدر است؟
برخی کارکنان بنا به مشکلات مالی خود، به دنبال اضافه کاری بیشتر هستند. البته با توجه به مواردی که قبلا اشاره کردیم، اضافه کاری از نظر زمانی محدودیت دارد و نمیتوان ساعات زیادی را برای آن در نظر گرفت. همانطور که در ماده 59 قانون کار اشاره شده است، اضافه کاری نباید بیش از 4 ساعت در روز شود. مگر در شرایط استثنایی و توافق طرفین. طبق این ماده در صورتی که در شرایط عادی اضافه کاری روزانه را 4 ساعت و ماه را 30 روز در نظر بگیریم، مدت زمان اضافه کاری برابر با 120 ساعت خواهد شد.
جمع بندی
اضافه کاری یکی از مباحث و موضوعات کاری است که در قانون کار به خوبی به آن اشاره شده است. همانطور که ملاحظه کردید، در چندین ماده قانونی راجع به اضافه کاری و شرایط آن صحبت شده است و یک سری الزامات راجع به آن وجود دارد. برای مثال اضافه کاری روزانه نباید بیش از 4 ساعت باشد و باید ۴۰ درصد اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی به عنوان مبلغ اضافه کاری به کارگران پرداخت شود. با این حال اگر راجع به این موضوع نیاز به اطلاعات بیشتری داشته باشید، میتوانید با مشاوران آسان کار در تماس باشید و سوالات خود را از آنها جویا شوید.
