تمام انسان‌ها از هر قشر و قومیتی که باشند، با هم برابرند و حقوق مساوی دارند. لذا اجبار افراد به کار و بهره‌کشی از آنها، کار غیر قانونی بوده و برای آن مجازات خاصی در نظر گرفته شده است. در این مطلب قرار است به موضوع کار اجباری و مجازات آن بپردازیم و با قوانین کار مربوط به آن آشنا شویم.
اضافه کار اجباری به چه معناست؟
در قرون هجدهم و نوزدهم میلادی به دلیل نظارت بر حقوق کار افراد، قانونی برای مقابله با پدیده کار اجباری یا کار قهری به وجود آمد. در آن دوران عده‌ی زیادی از کارگران تحت شرایط نامناسب به کار گرفته می‌شدند و مجبور به انجام کار به طور اجباری بودند. برای همین جهت کرامت این افراد قانونی ایجاد شد تا شرایط منصفانه‌ای به وجود آمده و تمام افراد در شرایط برابر به کار بپردازند. در واقع قانون مقابله با کار اجباری برای این به تصویب رسید که افراد با رغبت و میل خود به انجام کار دلخواه بپردازند و در برابر کار انجام شده، حقوق مناسب و عادلانه‌ای را دریافت نمایند. در این راستا مجازات کار اجباری نیز مشخص شد تا افرادی که از کارگران بهره‌کشی کرده یا حقوق غیر منصفانه‌ای را به آنها پرداخت می‌کردند، با مجازات روبرو شوند.
کار اجباری در قانون اساسی کشور
در رابطه با کار اجباری، ماده‌های زیر در قانون کار کشور وجود دارد که در اینجا به آنها اشاره می‌کنیم.
ماده 6 قانون کار:
- بند چهار اصل 43 قانون اساسی: رعایت آزادی انتخاب شغل و عدم اجبار افراد به کاری معین و جلوگیری از بهره کشی از کار دیگری.
- اصل نوزدهم: مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند، از حقوق مساوی برخوردارند. و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.
- اصل بیستم: همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلامی برخوردارند.
- اصل بیست و هشتم: هرکس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزیند. دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون، برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید.
طبق این مفاد و قوانین مشخص است که اجبار هر فردی به کاری خاص و بهره‌کشی از او ممنوع است. تمام مردم ایران از هر قوم و قبیله‌ای که باشند، با هم برابرند و حقوق مساوی دارند. لذا رنگ، نژاد و زبان سبب امتیاز نبوده و همه افراد اعم از زن و مرد با یکدیگر برابر و در حمایت قانون قرار دارند. تمام افراد جامعه این حق را دارند تا در شغلی که به آن علاقه دارند مشغول به کار شوند و در قبال انجام آن مزد عادلانه‌ای دریافت نمایند.
منظور از کار قهری چیست؟
واژه قهری در لغت به معنای اجباری، جبر، غیر ارادی و اضطراری است. این لغت در اصطلاح حقوقی به معنای هر آن چیزی است که خارج از اراده و اختیار افراد باشد. برای مثال ضمان قهری یعنی مسئولیتی مدنی که قانون بر شخصی تحمیل کرده و تابع اراده و خواست او نمی‌باشد. در رابطه با کار قهری نیز به همین صورت است. در واقع کار قهری به کاری اشاره دارد که با اجبار و جبر صورت گرفته و با میل و رغبت همراه نمی‌باشد. برای همین است که به کار اجباری، کار قهری نیز می‌گویند.
مجازات کار اجباری در قانون
در ماده 172 قانون کار در رابطه با مجازات کار اجباری اینطور آمده است:
“کار اجباری با توجه به ماده 6 این قانون به هر شکل ممنوع است. و متخلف علاوه بر پرداخت اجرت المثل کار انجام یافته و جبران خسارت، با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به حبس از 91 روز تا یکسال و یا جریمه نقدی معادل 50 تا 200 برابر حداقل مزد روزانه محکوم خواهد شد.”
“هرگاه چند نفر به اتفاق یا از طریق یک موسسه، شخصی را به کار اجباری بگمارند، هر یک از متخلفان به مجازاتهای فوق محکوم و مشترکاً مسئول پرداخت اجرت المثل خواهند بود. مگر آنکه مسبب اقوی از مباشر باشد که در این صورت مسبب شخصاً مسئول است.”
مجازات در نظر گرفته شده برای خاطیان
طبق قوانین کار، واداشتن دیگران به انجام کار به صورت اجباری و بدون میل و اراده او ممنوع است و قانون برای خاطیان مجازات‌هایی را در نظر گرفته است. بنابراین کارفرمایانی که کارگر یا کارمند خود را به انجام هر کاری مجبور می‌کنند، مجرم هستند و باید طبق قانون مجازات شوند. اما مجازات کار اجباری چیست و این دسته از افراد با چه مجازات‌هایی روبرو هستند؟
همانطور که در بخش قبلی اشاره کردیم، مجازات کار اجباری در ماده 172 قانون کار به خوبی مشخص است. طبق این ماده از قانون، در صورتی که شخصی فرد دیگری را به صورت اجباری وادار به کار کند، در ابتدا موظف به پرداخت اجرت المثل یا همان دستمزد کار انجام شده فرد است. همچنین شخص مجرم باید با توجه به شرایط و امکانات و همچنین مراتب جرم، به حبس از 91 روز تا یک سال و یا جریمه نقدی 200 برابر حقوق مزد روزانه کارگر محکوم شود. حال اگر افراد به طور چند نفره یا از طریق یک موسسه فردی را به کار اجباری وادارند، تمام متخلفان به مجازاتهای اعلام شده محکوم می‌گردند. در صورتی که در رابطه با کار اجباری و مجازات آن سوال بیشتری دارید، می‌توانید با مشاوران حقوقی مجموعه تماس گرفته و از آنها مشاوره دریافت نمایید.
اضافه کار اجباری و مجازات آن
اضافه کاری یکی از موضوعاتی است که در رابطه با آن در قانون کار کشور به خوبی صحبت شده است. اضافه کاری به معنای کار محول شده از سوی کارفرما به کارمند یا کارگر در خارج از ساعات کار اداری و قانونی است. در واقع زمانی که ساعت کاری افراد به پایان رسیده، اما بنا به حجم زیاد کار یا موارد دیگر مجبور به ادامه کار شوند، در واقع در حالت اضافه کاری قرار دارند و باید حقوق آنها طبق تحت شرایط خاصی محاسبه گردد. حال در قانون کار چه چیزی راجع به اضافه کاری و مزد آن عنوان شده است؟
طبق ماده 59 قانون کار: ” در شرایط عادی ارجاع کار اضافی به کارگر با شرایط ذیل مجاز است:
- موافقت کارگر.
- پرداخت 40 درصد اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی
تبصره – ساعات کار اضافی ارجاعی به کارگران نباید از 4 ساعت در روز تجاوز نماید (مگر در موارد استثنایی با توافق طرفین).”
پس همانطور که مشخص است، در این قانون به کارفرما تذکر داده شده که کارگر برای انجام اضافه کاری باید رضایت کامل داشته باشد و تحت کار اجباری قرار نگیرد. همچنین در صورت رضایت فرد، باید 40 درصد بیشتر از مزد هر ساعت کار عادی به فرد پرداخت گردد. در غیر این صورت کارفرما تخلف کرده و کارمند یا کارگر می‌تواند از او شکایت نماید.
مجازات کارفرما به دلیل اجبار به کار در روز تعطیل
طبق ماده 62 قانون كار، روز جمعه روز تعطیلی کارگران با استفاده از مزد است. حال اگر کارفرمایی در این روز کارگر را به کار بگمارد، موظف به پرداخت دستمزد اضافه کاری به میزان 40 درصد بیشتر از مزد هر ساعت کار او می‌شود. در صورتی که کارفرما در این زمینه تخلف کرده و به اجبار کارگر را به کار وادارد، کارگر می‌تواند با داشتن مستندات و مدارک لازم برای اثبات اضافه کاری در روزهای جمعه یا تعطیل از او شکایت کرده و دادخواستی تنظیم نماید. از جمله مستندات این دادخواست میتوان به پرینت دستگاه یا کارت و دفتر حضور و غیاب شرکت اشاره کرد.
کارفرما برای انجام ماموریت نباید کارگر را مجبور کند که این خلاف قانون کار است بلکه کارگر باید مطابق با قرارداد و با رضایت کامل اقدام به انجام کار در محل تعیین شده کند.
جمع بندی
در این مطلب به مجازات کار اجباری در کشور اشاره کردیم. همانطور که متوجه شدید طبق ماده 172 قانون کار، مجازات کار اجباری برابر با حبس از 91 روز تا یکسال و یا جریمه نقدی معادل 50 تا 200 برابر حداقل مزد روزانه و همچنین پرداخت اجرت المثل کارگر است.
